مسئله مهریه در نظام حقوقی ایران، جایگاه ویژه‌ای دارد و به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی و مالی، همواره بحث‌برانگیز بوده است. از طرفی، موضوع مالیات مهریه بر عهده کیست؟ در سال‌های اخیر مطرح شده و موجب ابهامات فراوانی در میان زوجین و حتی کارشناسان حقوقی شده است. در این مقاله، تلاش می‌کنیم تا ضمن بررسی موضوع مالیات بر مهریه، پاسخ روشنی به این پرسش بدهیم که آیا اساساً ایا قانون مالیات بر مهریه تصویب شد یا خیر، و در صورت وجود چنین قانونی، چالش‌ها و ابهامات احتمالی آن چه خواهد بود.
سایت وکیلینو به‌عنوان مرجعی معتبر و حرفه‌ای در زمینه ارائه مشاوره حقوقی، قصد دارد تا با نگارش این مقاله کامل و تخصصی، شما را با جوانب مختلف مالیات مهریه آشنا سازد. همچنین در طی این نوشتار، به پرسش‌هایی نظیر «مهریه بر ذمه پدر زوج یا مهریه بر ضمه داماد» چگونه در قانون دیده شده است، پاسخ خواهیم داد و بررسی خواهیم کرد که آیا مالیات بر مهریه به صورت رسمی در نظام مالیاتی ایران جایی دارد یا خیر.
ماهیت مهریه در نظام حقوقی ایران
برای آنکه به موضوع مالیات مهریه بر عهده کیست؟ بپردازیم، لازم است ابتدا مروری بر مفهوم مهریه در حقوق ایران داشته باشیم. مهریه به‌عنوان یک پشتوانه مالی برای زن در هنگام عقد نکاح تعیین می‌شود. این تعهد مالی در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران به‌عنوان حق زن شناخته می‌شود و به محض انعقاد عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌گردد؛ مگر آنکه نوع خاصی از مهریه (مانند عندالاستطاعه) تعیین شده باشد.
در قوانین ایران، مهریه قابل مطالبه از سوی زن است و اگر شوهر از پرداخت مهریه امتناع کند، زن می‌تواند از طریق دادگاه خانواده و اداره اجرای اسناد رسمی، برای وصول آن اقدام نماید. اما پرسش مهمی که ذهن بسیاری از افراد را درگیر کرده، این است که آیا دریافت مهریه توسط زن یا پرداخت آن توسط مرد، مشمول مالیات می‌شود؟ و مالیات بر مهریه در عمل چگونه محاسبه می‌گردد؟
پیشینه قانونی: آیا قانون مالیات بر مهریه تصویب شد؟
در موضوع «ایا قانون مالیات بر مهریه تصویب شد»، باید اشاره کرد که تاکنون قانون مشخصی در ایران که مستقیماً پرداخت مهریه را ملزم به پرداخت مالیات کند، به تصویب نرسیده است. به بیان دیگر، دریافت یا پرداخت مهریه از منظر قانونی، در حال حاضر شامل مالیات بر درآمد یا سایر مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم نمی‌شود. مهریه را نمی‌توان درآمد یا سود تجاری تلقی کرد که مشمول مالیات بر درآمد شود. از همین رو، در قوانین مالیاتی موجود، عنوانی به‌نام «مالیات بر مهریه» به‌طور مشخص وجود ندارد.
البته در مقاطعی پیشنهادهایی مطرح شده که بر اساس آن، پرداخت مهریه‌های کلان یا دارایی‌هایی که در قالب مهریه جابه‌جا می‌شوند، مشمول مالیات گردند تا از مهریه‌های نجومی و غیرواقعی پیشگیری شود. اما این پیشنهادها تاکنون رنگ قانون به خود نگرفته‌اند. بنابراین، تا لحظه نگارش این مقاله، پاسخ کلی به سؤال «مالیات مهریه بر عهده کیست؟» این است که اصولاً چنین مالیاتی در نظام حقوقی ایران به رسمیت شناخته نشده و قانون مشخصی برای آن وجود ندارد.
آیا پرداخت مهریه می‌تواند تحت پوشش سایر مالیات‌ها قرار گیرد؟
با وجود عدم وجود قانون صریح برای مالیات بر مهریه، ممکن است این سؤال مطرح شود که آیا در برخی شرایط، مهریه می‌تواند ذیل سایر انواع مالیات قرار گیرد؟ مثلاً:
- مالیات بر ارث: اگر مهریه پیش از فوت شوهر پرداخت نشده باشد و شوهر دارایی‌ای برای پرداخت مهریه باقی بگذارد، آیا می‌توان این بدهی را به‌عنوان دیون متوفی از اموال او کسر کرد یا اینکه مشمول مالیات بر ارث می‌شود؟ در پاسخ باید گفت که مهریه یک دین ممتاز است که پیش از تقسیم ارث و پرداخت مالیات بر ارث، باید از اموال متوفی کسر گردد. بنابراین مالیات بر ارث شامل خود مهریه نمی‌شود.
- مالیات بر نقل‌وانتقال املاک: در صورتی که مهریه به شکل انتقال ملک باشد، یعنی شوهر یک ملک را به عنوان مهریه به زن منتقل کند، آیا مالیاتی بر عهده زن یا مرد خواهد بود؟ در این مورد، مالیات نقل‌وانتقال ملک طبق قوانین جاری باید پرداخت شود؛ اما نه به‌خاطر اینکه مهریه است، بلکه به دلیل انجام نقل‌وانتقال رسمی ملک. بنابراین، اگر ملکی به عنوان مهریه به زن منتقل شود، باید عوارض و مالیات نقل‌وانتقال از سوی انتقال‌دهنده (در برخی موارد شوهر یا زن بسته به توافق) پرداخت گردد. بااین‌حال، این مالیات ارتباط مستقیمی با ماهیت مهریه ندارد و در اصل یک هزینه نقل‌وانتقال املاک محسوب می‌شود.
- مالیات بر درآمد: برخی افراد تصور می‌کنند مهریه در حکم درآمدی برای زن است، اما در نظام حقوقی ایران، مهریه یک طلب شرعی و قانونی است و درآمد به شمار نمی‌رود. بنابراین، اصولاً مالیات بر درآمد شامل آن نمی‌شود.
با جمع‌بندی این موارد درمی‌یابیم که هنوز پاسخ سوال مالیات مهریه بر عهده کیست؟ از نظر قانونی، عملاً این است که چنین مالیاتی به صورت مستقیم وجود ندارد. بااین‌حال، اگر مهریه به شکل مال غیرمنقول باشد، ممکن است مالیات نقل‌وانتقال بر عهده طرفین قرار گیرد.
مهریه بر ذمه پدر زوج یا داماد: آیا تأثیری در موضوع مالیات دارد؟
در برخی عقود، خانواده دختر یا پسر برای کاهش ریسک عدم پرداخت مهریه، از پدر داماد یا شخص ثالث می‌خواهند که پرداخت مهریه را تضمین کند. برخی نیز تصور می‌کنند که «مهریه بر ذمه پدر زوج» می‌تواند زوج را از پرداخت مهریه معاف کند یا مسئولیت را به دیگری منتقل نماید. همچنین اصلاح «مهریه بر ضمه داماد» در برخی قباله‌های قدیمی دیده می‌شود.
- مهریه بر ذمه پدر زوج
اگر در سند ازدواج به صراحت قید شود که پدر شوهر پرداخت مهریه را تضمین می‌کند، از منظر حقوقی می‌توان آن را به عنوان یک ضامن یا متعهد ثانوی تلقی کرد. یعنی زن می‌تواند برای دریافت مهریه خود، به پدر شوهر مراجعه کند. اما این مسئله ربطی به مالیات ندارد؛ چراکه حتی اگر پدر شوهر پرداخت مهریه را بر عهده بگیرد، مالیاتی به آن تعلق نمی‌گیرد. - مهریه بر ضمه داماد
در عرف قدیم، گاه پدر زن یا نزدیکان وی می‌نوشتند که مهریه بر عهده خود داماد است تا مسئولیت مستقیم داشته باشد. این موضوع نیز تغییری در اصل قضیه ایجاد نمی‌کند؛ چون مهریه در هر صورت بر عهدۀ شوهر است و ضامن بودن دیگران چیزی از ماهیت آن کم یا زیاد نمی‌کند. مجدداً باید تأکید شود که با توجه به نبود قانون مصوب در مورد مالیات بر مهریه، تنظیم این عبارات تأثیری در لزوم یا عدم لزوم پرداخت مالیات نخواهد داشت.
مالیات مهریه بر عهده کیست؟ بررسی شرایطی که ممکن است مالیات اعمال شود
اکنون که دریافتیم هیچ قانون جداگانه‌ای مبنی بر اخذ مالیات مستقیماً از مهریه وجود ندارد، بهتر است شرایطی را مرور کنیم که شاید قانون‌گذار در آینده یا در برخی موارد خاص، مالیات بر مهریه را مطرح کند. در ادامه، نگاهی تحلیلی به این سناریو خواهیم داشت:
- تصویب احتمالی قانون مالیات بر مهریه
برخی نمایندگان مجلس یا کارشناسان اقتصادی گاه پیشنهاد داده‌اند که مهریه‌های سنگین یا بالاتر از سقف مشخص، در صورت اجرا، مشمول مالیات شوند. هدف این طرح‌ها کنترل مهریه‌های نجومی و جلوگیری از سوءاستفاده است. چنانچه چنین طرحی در آینده به قانون تبدیل شود، ممکن است جزئیات آن مشخص کند که مالیات بر عهدۀ شوهر (به عنوان پرداخت‌کننده) است یا زن (به عنوان دریافت‌کننده). همچنین احتمال دارد قانون‌گذار سهمی برای هر دو طرف در نظر بگیرد؛ اما فعلاً این موارد صرفاً در حد بحث و طرح بوده و تصویب نشده است. - پرداخت مهریه از محل ملک یا زمین
همان‌طور که اشاره شد، اگر مهریه از طریق انتقال یک ملک به زن انجام شود، ممکن است هزینه‌های مربوط به نقل‌وانتقال ملک (شامل عوارض شهرداری، مالیات نقل‌وانتقال و هزینه ثبت رسمی) مطرح شود. اما این مالیات، ارتباط مستقیم با ماهیت مهریه ندارد و فقط در قالب مالیات بر نقل‌وانتقال املاک است. - امکانات تشویقی یا تنبیهی برای مهریه‌های متعادل
احتمال دارد در آینده، قانون‌گذار برای ترغیب زوجین به تعیین مهریه‌های معقول، تدابیری چون مالیات کمتر برای مهریه‌های پایین یا بخشودگی برخی هزینه‌های ثبت در نظر بگیرد. اما تا کنون چنین سیاستی نیز به طور رسمی اعلام نشده است.
با توجه به تمامی این موارد، پاسخ به این پرسش که «مالیات مهریه بر عهده کیست؟» (در شرایط فعلی قوانین ایران) این است: هیچ الزام خاصی برای پرداخت مالیات مستقیمی تحت عنوان «مالیات بر مهریه» وجود ندارد و بنابراین الزام به پرداخت آن نیز مطرح نیست.
آیا احتمال تغییر قانون در آینده وجود دارد؟
بحث مهریه در سال‌های گذشته شاهد اصلاحات و تغییرات زیادی بوده است؛ از جمله محدودیت در حبس مرد در صورت عجز از پرداخت مهریه، یا طرح مهریه عندالاستطاعه که توسط برخی زوجین انتخاب می‌شود. در این بستر پر از تحولات، نمی‌توان بعید دانست که در آینده نزدیک یا دور، موضوع اخذ مالیات از مهریه‌های بالاتر از یک میزان مشخص، مطرح شود.
اگر قانون جدیدی مبنی بر مالیات مهریه تصویب شود، انتظار می‌رود که مصوبۀ مذکور:
- سقف معینی برای مهریه‌های معاف از مالیات تعیین کند.
- نرخ مالیاتی خاصی را برای مهریه‌های بالاتر از حد تعیین‌شده در نظر بگیرد.
- شفاف‌سازی کند که آیا پرداخت مالیات به عهدۀ مرد (پرداخت‌کننده مهریه) است یا زن (دریافت‌کننده مهریه).
- جریمه یا مشوق‌هایی را برای گزارش صحیح میزان مهریه و مبالغ پرداختی در نظر بگیرد.
به هر حال، هم اکنون چنین قانونی در ایران جاری نیست و مباحث فقط در حد ایده و طرح باقی مانده‌اند.
جدول مقایسه‌ای: وضعیت مالیات در سناریوهای مختلف مهریه
| نوع مهریه | آیا مالیات دارد؟ | توضیحات |
| پول نقد (ریال/ارز خارجی) | خیر | در حال حاضر هیچ مالیات مستقیمی برای مهریه نقدی تعیین نشده است. |
| سکه طلا | خیر | مهریه‌های سکه نیز تحت شمول مالیات بر درآمد یا معاملات طلا قرار نمی‌گیرند. |
| ملک (زمین/خانه) | بله، مالیات نقل‌وانتقال | مالیات به دلیل نقل‌وانتقال ملک اخذ می‌شود و ربطی به ماهیت مهریه ندارد. |
| خودرو | خیر | مالیات به صورت مستقیم وجود ندارد؛ فقط هزینه نقل‌وانتقال دفترخانه (حق‌الثبت) دریافت می‌شود. |
| سایر اموال منقول | خیر | قانونی برای گرفتن مالیات بر مهریه در اموال منقول (غیر از ملک) تصویب نشده است. |
| مهریه عندالاستطاعه | خیر | تفاوتی در اصل عدم وجود مالیات ایجاد نمی‌کند؛ فقط روش دریافت مهریه متفاوت است. |
| مهریه با ضمانت شخص ثالث (پدر زوج و…) | خیر | اینکه چه کسی ضامن پرداخت مهریه شود، تغییری در مالیات نداشتن مهریه ایجاد نمی‌کند. |
نتیجه‌گیری: مالیات مهریه بر عهده کیست؟
در حال حاضر، پاسخ کوتاه و صریح به این پرسش که «مالیات مهریه بر عهده کیست؟» این است: هیچ مالیاتی به‌طور مستقیم بر مهریه تعلق نمی‌گیرد و بنابراین مسئله پرداخت مالیات نیز منتفی است. یعنی نه مرد به‌عنوان پرداخت‌کننده، درگیر مالیات مهریه است و نه زن به‌عنوان دریافت‌کننده مهریه، موظف به پرداخت مالیات مخصوص مهریه خواهد بود. تنها در شرایطی که مهریه از راه انتقال مال غیرمنقول مانند ملک یا زمین انجام شود، مالیات نقل‌وانتقال ملک طبق روال معمول پرداخت می‌گردد که ماهیت آن ربطی به مهریه ندارد.
به‌رغم مطرح‌شدن ایده «مالیات بر مهریه» و سؤالاتی چون «ایا قانون مالیات بر مهریه تصویب شد؟»، باید تأکید کرد که فعلاً چنین قانونی در ایران تصویب و ابلاغ نشده است. اما ممکن است در آینده، قانون‌گذار برای مهریه‌های بالای یک سقف مشخص، مالیاتی در نظر بگیرد تا از تعیین مهریه‌های نجومی جلوگیری کند.
اگر درگیر مسائل مربوط به مهریه هستید، پیشنهاد می‌شود با یک وکیل مهریه مشورت کنید تا مسیر قانونی را با اطمینان طی کنید.
نقش وکیل و دعوت به مشاوره با وکیلینو
اگرچه مسئله «مالیات مهریه بر عهده کیست؟» فعلاً در ایران حل‌شده به نظر می‌رسد و مالیاتی بابت مهریه دریافت نمی‌شود، اما فرایند مطالبه مهریه و مسائل حقوقی پیرامون آن پیچیدگی‌های فراوانی دارد. از سوی دیگر، حتی بحث ضامن بودن پدر شوهر یا تعیین مهریه عندالاستطاعه می‌تواند ابهامات حقوقی خاصی ایجاد کند. بنابراین، توصیه می‌شود پیش از تنظیم سند ازدواج، طرح دعوا برای وصول مهریه یا هر اقدام حقوقی مرتبط، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید.
وکیلینو به‌عنوان یکی از مراجع معتبر حقوقی در ایران، با کادری مجرب از وکلای خانواده و کارشناسان حقوقی، آماده ارائه مشاوره تلفنی و حضوری به شماست. در صورت نیاز به راهنمایی درباره مهریه، طلاق و پرسش‌های مشابه (از جمله مالیات احتمالی بر مهریه)، همین حالا با ما تماس بگیرید یا فرم درخواست مشاوره را در سایت وکیلینو پر کنید. اجازه ندهید ابهامات قانونی، شما را درگیر دردسرهای آینده کند؛ وکیلینو در کنار شماست تا بهترین تصمیم حقوقی را اتخاذ کنید.
