در نظام حقوقی ایران، مهریه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زن محسوب می‌شود که هم در دوران زندگی مشترک و هم پس از جدایی، قابل مطالبه است. این حق شرعی و قانونی نه تنها پشتوانه‌ای برای زن به شمار می‌رود، بلکه بر حسب قرارداد اولیه (عقد نکاح)، شوهر مکلف به پرداخت آن خواهد بود. با این حال، گاهی مرد به دلایل مختلف از پرداخت مهریه خودداری می‌کند یا توان مالی کافی برای پرداخت نقدی آن را ندارد. در چنین شرایطی، زن می‌تواند با مراجعه به مراجع قانونی، اقدام به اجرا گذاشتن مهریه کند. اما این فرایند دقیقاً چگونه است؟ چه شرایط و مراحلی دارد؟ آیا می‌توان اجرا گذاشتن مهریه بدون طلاق را نیز انجام داد؟ در این مقاله وکیلینو، تلاش می‌کنیم تا به شکل جامع و مفصل، به تمام زوایا و پرسش‌های مرتبط با اجرا گذاشتن مهریه بپردازیم و در عین حال، موضوعات مرتبطی مانند اجرا گذاشتن نفقه و توقیف اموال را نیز پوشش دهیم.
مفهوم اجرا گذاشتن مهریه
اجرا گذاشتن مهریه به این معنی است که زن، برای دریافت مهریه توافق‌شده یا تعیین‌شده در سند ازدواج، از طریق ادارات ثبت یا دادگاه‌های خانواده اقدام قانونی انجام دهد و شوهر را ملزم به پرداخت مهریه کند. در این فرایند، بعد از ثبت درخواست یا صدور حکم دادگاه، زن قادر است در صورت عدم پرداخت مهریه از سوی مرد، از ضمانت اجراهای مختلف مثل توقیف اموال، مسدود کردن حساب بانکی یا حتی ممنوع‌الخروجی استفاده کند. اجرای مهریه فرایندی چند مرحله‌ای است و بسته به شرایط زوجین، ممکن است نیاز به پیگیری‌های متعدد داشته باشد.
شرایط اجرا گذاشتن مهریه
- داشتن سند ازدواج رسمی
نخستین شرط مهم برای اجرا گذاشتن مهریه، وجود سند رسمی ازدواج است. مهریه باید در قباله ازدواج ثبت شده باشد. اگر ازدواج ثبت نشده یا به‌صورت غیررسمی بوده باشد، زن برای اثبات وجود رابطه زوجیت و مبلغ مهریه، باید ابتدا در دادگاه اثبات زوجیت کند. - عدم پرداخت یا تأخیر در پرداخت مهریه
اگر مرد مهریه را در زمان مشخصی پرداخت نکند یا از پرداخت اقساط تعیین شده خودداری نماید، زن می‌تواند مهریه را به اجرا بگذارد. البته گاهی حتی بدون وقوع اختلاف جدی، صرفاً برای تضمین آینده مالی، زن تصمیم می‌گیرد برای اجرا گذاشتن مهریه اقدام کند. - عدم وجود توافق خاص در عقدنامه
برخی شروط ضمن عقد ممکن است حقوق یا تعهدات زن را محدود یا تشدید کند. باید به مفاد عقدنامه و شروطی که زوجین پذیرفته‌اند توجه داشت؛ به‌ویژه اگر شرطی مبنی بر نحوه پرداخت مهریه یا انصراف از بخشی از آن وجود داشته باشد. - مدارک هویتی و قباله ازدواج
زن باید مدارکی مانند کارت ملی، شناسنامه و اصل یا رونوشت مصدق سند ازدواج را برای ثبت درخواست به اجرا گذاشتن مهریه همراه داشته باشد.
اجرا گذاشتن مهریه قبل از طلاق و بعد از طلاق
بسیاری بر این باورند که تنها در زمان طلاق یا پس از آن می‌توان مهریه را مطالبه کرد؛ اما چنین تصوری صحیح نیست. هم اجرا گذاشتن مهریه بعد از طلاق و هم اجرا گذاشتن مهریه قبل از طلاق امکان‌پذیر است:
- اجرا گذاشتن مهریه قبل از طلاق: اگر زن و شوهر همچنان در زندگی مشترک به سر می‌برند اما اختلافی در خصوص پرداخت مهریه شکل گرفته است، زن حق دارد بدون نیاز به ارائه دادخواست طلاق، مهریه خود را از طریق مراجع قانونی مطالبه کند.
- اجرا گذاشتن مهریه بعد از طلاق: حتی در صورتی که حکم طلاق صادر شده و صیغه طلاق جاری شده باشد، اگر مهریه پرداخت نشده باشد، زن می‌تواند روند اجرا گذاشتن مهریه را آغاز کند. نکته مهم در اینجا رعایت مهلت‌های قانونی و ارائه مدارک لازم در مراجع قضایی یا ادارات ثبت است.
اجرا گذاشتن مهریه بدون طلاق
همان‌طور که اشاره شد، زن می‌تواند اجرا گذاشتن مهریه بدون طلاق را انجام دهد. در این حالت، بدون اینکه دادخواست طلاق مطرح باشد، زن به اداره اجرای اسناد رسمی (واقع در اداره ثبت اسناد و املاک) مراجعه کرده و پس از تکمیل فرم‌های لازم، درخواست صدور اجراییه مهریه را ثبت می‌کند. پس از آن، شوهر از طریق ابلاغیه رسمی مطلع می‌شود که باید مهریه را پرداخت کند. در صورت امتناع، زن می‌تواند از راه‌هایی مثل توقیف اموال یا مسدودکردن حساب‌های بانکی شوهر، مطالبات خود را تأمین کند.
مراحل اجرا گذاشتن مهریه و توقیف اموال
مراحل کلی اجرا گذاشتن مهریه و در صورت نیاز، توقیف اموال به شرح زیر است:
- مراجعه به اداره ثبت یا دادگاه
نخستین گام، تصمیم‌گیری درباره مرجع مناسب برای اجرا گذاشتن مهریه است. زن می‌تواند با مراجعه به اداره اجرای ثبت (در صورت رسمی بودن عقدنامه) یا دادگاه خانواده، درخواست صدور اجراییه کند.- اداره اجرای ثبت: در این روش، بدون نیاز به طرح دعوی حقوقی، درخواست صدور اجراییه براساس سند رسمی ازدواج ثبت می‌شود.
- دادگاه خانواده: در صورت وجود اختلاف جدی یا نیاز به طرح مسائل دیگر (مثل نفقه، حضانت یا طلاق)، ممکن است دادگاه خانواده مرجع مناسب‌تری باشد.
- ثبت درخواست و تکمیل فرم‌ها
زن مدارک هویتی و سند ازدواج را ارائه می‌دهد و فرم‌های مربوط به مطالبه مهریه را تکمیل می‌کند. در این فرم‌ها باید میزان مهریه و مستندات مربوطه دقیقاً قید شود. - ابلاغ اجراییه به مرد
پس از ثبت درخواست، ابلاغیه به شوهر ارسال می‌شود و از او خواسته می‌شود تا در مهلت معین، مهریه را پرداخت یا ترتیب پرداخت آن را مشخص کند. در صورت عدم پاسخ‌گویی یا عدم پرداخت، فرایند توقیف اموال آغاز می‌شود. - شناسایی اموال و دارایی‌های شوهر
زن می‌تواند با ارائه اسناد و مدارکی مبنی بر مالکیت مرد بر اموال (ملک، خودرو، حساب بانکی و …)، تقاضای توقیف آن‌ها را ارائه دهد. همچنین، ادارات ثبتی یا دادگاه می‌توانند از طریق استعلام از مراجع ذی‌ربط، اموال متعلق به شوهر را شناسایی کنند. - توقیف و فروش اموال
در صورت عدم تمکین شوهر، اموال توقیف‌شده یا بخشی از آن‌ها به مزایده گذاشته می‌شود و از محل فروش آن‌ها، طلب زن بابت مهریه تأمین می‌شود. اگر ارزش اموال کمتر از مبلغ مهریه باشد، زن می‌تواند اموال دیگری را نیز توقیف کند. - اعسار و تقسیط مهریه
مرد می‌تواند مدعی عدم توانایی پرداخت یک‌جای مهریه شود و با ارائه دادخواست اعسار در دادگاه، درخواست تقسیط بدهد. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی مرد، ممکن است با تقسیط مهریه موافقت کند. اما تا زمانی که اعسار ثابت نشده باشد، زن می‌تواند از طرق مختلفی مانند توقیف اموال، حق خود را مطالبه کند.
اجرا گذاشتن مهریه برای بار دوم
یکی از پرسش‌های رایج این است که اگر زن پیش‌تر مهریه را اجرا گذاشته، اما بنا به دلایلی پرونده مختومه شده یا زن از ادامه پیگیری منصرف شده باشد، آیا می‌تواند مجدداً اقدام به مطالبه مهریه کند؟ پاسخ مثبت است. اجرا گذاشتن مهریه برای بار دوم در صورتی امکان‌پذیر است که مهریه در مرتبه اول به طور کامل پرداخت نشده باشد یا زن از اجرا صرف‌نظر کرده باشد. البته باید توجه داشت که اگر زن در مرتبه قبل سندی مبنی بر دریافت کامل مهریه امضا کرده باشد، ادعای مجدد او ممکن است پذیرفته نشود.
بهترین روش به اجرا گذاشتن مهریه
پاسخ به این پرسش که «بهترین روش به اجرا گذاشتن مهریه چیست؟» بستگی به شرایط و اولویت‌های هر پرونده دارد. به طور کلی، می‌توان راهکارهای زیر را پیشنهاد کرد:
- مراجعه به اداره ثبت: اگر زن نمی‌خواهد وارد مراحل قضایی طولانی شود و سند ازدواج رسمی دارد، بهترین روش، ثبت درخواست در اجرای ثبت است. این روش اغلب سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر است.
- طرح دادخواست در دادگاه خانواده: در شرایطی که اختلافات دیگری بین زوجین وجود دارد (مثلاً درخواست طلاق، مطالبه نفقه یا جهیزیه)، یا مرد دارایی و اموال مشخص ندارد و نیاز به تحقیق و استعلام گسترده است، طرح دعوی در دادگاه خانواده روش کارآمدتری خواهد بود.
- همراهی با وکیل طلاق: بدون شک، مشاوره با یک وکیل خانواده مجرب، می‌تواند بهترین روش به اجرا گذاشتن مهریه را بر اساس شرایط پرونده مشخص کند. وکیل می‌تواند با دانش حقوقی و تجربه عملی، سریع‌ترین راه را برای اخذ نتیجه مطلوب پیشنهاد دهد.
عواقب اجرا گذاشتن مهریه
عواقب اجرا گذاشتن مهریه می‌تواند شامل جنبه‌های مثبت و منفی برای هر دو طرف باشد:
- برای زن: دریافت یا تضمین مهریه از طریق توقیف اموال، حس اطمینان مالی ایجاد می‌کند. اما باید توجه داشت که فرایند اجرایی ممکن است روابط میان زن و شوهر را تیره‌تر کند؛ به‌ویژه اگر قصد ادامه زندگی مشترک داشته باشند. همچنین در صورت رد شدن درخواست یا نداشتن ادله کافی، ممکن است زن مجبور به پرداخت هزینه‌های دادرسی و خسارات شود.
- برای مرد: در صورت عدم پرداخت و ناتوانی از جلب رضایت زن، امکان توقیف اموال، ممنوع‌الخروجی یا حتی حبس (در صورت عدم پذیرش اعسار و تقسیط) وجود دارد. همچنین مطرح شدن دعوی قضایی، سابقه حقوقی برای مرد ایجاد می‌کند و ممکن است موجب کاهش اعتبار اجتماعی شود.
اجرا گذاشتن نفقه
در کنار مهریه، اجرا گذاشتن نفقه نیز از طریق دادگاه یا مراجع قانونی امکان‌پذیر است. اگر شوهر به هر دلیلی از پرداخت نفقه زن یا فرزند خودداری کند، زن می‌تواند با ارائه اسناد و مدارک کافی، مبلغ نفقه را برای گذشته و آینده مطالبه نماید. روند کلی اجرا گذاشتن نفقه نیز مشابه مهریه است و حتی می‌توان هر دو را در یک دادخواست خانوادگی مطرح کرد. البته در برخی موارد، دادگاه‌ها پرونده مهریه و نفقه را جداگانه رسیدگی می‌کنند.
راه‌ها و روش اجرا گذاشتن مهریه
برای آشنایی بیشتر، می‌توان راههای اجرا گذاشتن مهریه را در فهرستی کوتاه مرور کرد:
- اجرا از طریق اداره ثبت
- ارائه قباله ازدواج رسمی
- تکمیل فرم درخواست اجرا
- توقیف اموال شوهر (در صورت عدم پرداخت)
- دادخواست حقوقی در دادگاه خانواده
- ثبت دادخواست مطالبه مهریه
- برگزاری جلسات رسیدگی و ابلاغ به شوهر
- صدور رأی قطعی و آغاز فرایند اجرای احکام
- مذاکره و سازش
- توافق بر سر مبلغ و شیوه پرداخت مهریه
- تنظیم مصالحه نامه یا دریافت چک و سفته از شوهر
- در صورت تحقق شرایط، عدم نیاز به طی مراحل رسمی
- درخواست تقسیط یا اعسار مرد
- بررسی وضعیت مالی مرد در دادگاه
- صدور حکم مبنی بر پرداخت اقساط ماهانه یا سالانه
طریقه اجرا گذاشتن مهریه: گام به گام
برای تکمیل بحث، خوب است یک دستورالعمل ساده و گام‌به‌گام درباره طریقه اجرا گذاشتن مهریه ارائه کنیم:
- مشاوره حقوقی
پیش از هر اقدامی، با یک وکیل یا کارشناس حقوقی مشورت کنید تا مطمئن شوید بهترین راه را برگزیده‌اید. - تعیین مرجع صالح
با توجه به شرایط شخصی و مالی، تصمیم بگیرید آیا از طریق اداره ثبت اقدام کنید یا دادگاه خانواده. - تهیه مدارک لازم
شامل سند ازدواج، کارت ملی، شناسنامه و هرگونه مدرک دیگری که نشان‌دهنده اموال شوهر باشد. - ثبت درخواست
با مراجعه حضوری یا استفاده از سامانه‌های الکترونیکی قوه قضاییه، دادخواست یا فرم درخواست اجرای مهریه را کامل کنید. - اخذ شماره پرونده و پیگیری
پس از ثبت درخواست، شماره پرونده دریافت می‌کنید. از این مرحله به بعد، با پیگیری مداوم (یا از طریق وکیل) مسیر اجرای مهریه را دنبال نمایید. - ابلاغ و رسیدگی
در صورت ثبت دادخواست حقوقی، پس از ابلاغ به شوهر، جلسات رسیدگی تشکیل و رأی صادر می‌شود. - توقیف اموال و وصول مهریه
اگر شوهر همچنان از پرداخت مهریه خودداری کند، می‌توانید حساب‌های بانکی، خودرو، املاک یا هر دارایی دیگری را که به نام اوست توقیف کنید. - نتیجه نهایی
در صورت پرداخت، تقسیط یا اجرای حکم، پرونده مختومه می‌شود. در غیر این صورت، زن حق ادامه پیگیری تا زمان رسیدن به مطالبات خود را خواهد داشت.
روند اجرا گذاشتن مهریه در صورت توافق
همیشه هم اجرا گذاشتن مهریه به معنی وجود اختلاف شدید نیست. گاهی زن و شوهر به توافق می‌رسند که بخشی از مهریه پرداخت شود یا شوهر در اقساط معین بدهی خود را بپردازد و زن هم با گرفتن این تضمین، از ادامه پیگیری رسمی صرف‌نظر می‌کند. در این حالت، می‌توان با مراجعه به دفترخانه اسناد رسمی، توافق‌نامه لازم را تنظیم کرد و حتی بخشی از مهریه را ابراء یا بذل نمود. روند اجرا گذاشتن مهریه در صورت توافق بسیار سریع‌تر پیش می‌رود و نیازی به حکم دادگاه نیست. البته بهتر است همه چیز در چهارچوب قانون و به‌صورت رسمی انجام شود تا در آینده، هیچ‌کدام از طرفین مدعی خسارت یا تخلف نشوند.
جمع‌بندی و توصیه نهایی
مهریه به‌عنوان یک حق مالی مهم، همواره مورد توجه زوجین بوده است. اجرا گذاشتن مهریه ابزاری قانونی است که زن را قادر می‌سازد تا در صورت امتناع شوهر از پرداخت مهریه، از حمایت قانون برخوردار شود. این حمایت می‌تواند شامل توقیف اموال، ممنوع‌الخروجی و حتی اعمال مجازات‌های کیفری باشد. از سوی دیگر، امکان اجرا گذاشتن مهریه بدون طلاق، قبل از طلاق یا بعد از طلاق به زن اجازه می‌دهد تا در هر مقطع زمانی که احساس نیاز کند، حقوق مالی خود را تأمین نماید.
به یاد داشته باشید که راه اجرا گذاشتن مهریه و همچنین راههای اجرا گذاشتن مهریه متعدد است و انتخاب مسیر درست، به شرایط مالی، خانوادگی و خواست طرفین بستگی دارد. گاهی بهترین روش به اجرا گذاشتن مهریه، مراجعه به اداره ثبت و گاه طرح دادخواست در دادگاه است. همچنین اجرا گذاشتن نفقه نیز می‌تواند در کنار مطالبه مهریه صورت گیرد تا زن از تمام حقوق قانونی‌اش بهره‌مند شود.
در نهایت، توصیه می‌شود قبل از هر اقدام قضایی، با یک مشاور یا وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه مشورت کنید. وکیل می‌تواند در تعیین روش اجرا گذاشتن مهریه و کاهش تبعات منفی احتمالی به شما کمک کند و روند اجرایی را تسهیل نماید. به خاطر داشته باشید که هرچند قوانین برای دفاع از حقوق زن وضع شده‌اند، اما عواقب اجرا گذاشتن مهریه باید با آگاهی کامل از سوی زن در نظر گرفته شود؛ زیرا می‌تواند روابط خانوادگی را پیچیده‌تر کند و اثرات روانی بر هر دو طرف داشته باشد.
با شناخت دقیق روند اجرا گذاشتن مهریه و رعایت تشریفات قانونی، دستیابی به حقوق مالی امکان پذیر است. اگر قصد دارید مهریه خود را دریافت کنید یا به هر دلیلی به دنبال برای اجرا گذاشتن مهریه هستید، همین حالا از مشاوره حقوقی بهره ببرید و بدون اتلاف وقت، مسیر قانونی و مطمئن را انتخاب نمایید.
