اگر چک صیادی‌تان برگشت خورده و بانک فقط یک «گواهی عدم پرداخت» به شما داده، احتمالاً اولین سوال‌تان این است که چطور می‌توان سریع‌ترین راه وصول چک را انتخاب کرد. یکی از مهم‌ترین ابزارها در قانون جدید چک، «اجراییه چک صیادی» است که بدون طی تشریفات طولانی یک دعوای کامل، امکان شروع عملیات اجرای مالی را می‌دهد.
اجراییه چک صیادی دقیقا چه مفهومی دارد؟
قانون‌گذار در ماده ۲ قانون صدور چک، چک‌های صادره بر عهده بانک‌های ایرانی را «در حکم اسناد لازم‌الاجرا» دانسته است؛ یعنی دارنده می‌تواند علاوه بر طرح دعوا، مستقیماً تقاضای صدور اجراییه و شروع عملیات اجرا را داشته باشد.
در اصلاحات سال ۱۳۹۷، ابزار جدیدی به نفع دارندگان چک پیش‌بینی شد: طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷/۸/۱۳)، دارنده چک می‌تواند با ارائه گواهی عدم پرداخت، از دادگاه صالح درخواست «صدور اجرائیه نسبت به مبلغ چک و حق‌الوکاله وکیل» کند؛ دادگاه هم بدون رسیدگی ماهوی، فقط در صورت وجود شرایط قانونی، اجراییه را صادر می‌کند.
در عمل، وقتی از «اجراییه چک های جدید» صحبت می‌کنیم، منظور همین امکان صدور اجراییه فوری برای چک‌های صیادی است که در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت شده‌اند و برگشت آنها با کد رهگیری در گواهی عدم پرداخت آمده است.
شرایط اجراییه چک صیادی طبق قانون جدید
برای اینکه بتوانید از امتیاز اجراییه چک صیادی استفاده کنید، هم قانون صدور چک و هم مقررات چک‌های جدید صیادی باید هم‌زمان رعایت شده باشد. مهم‌ترین شرایط به‌طور خلاصه:
- چک حتماً صیادی و در سامانه صیاد ثبت شده باشد و گواهی عدم پرداخت آن دارای کد رهگیری باشد.
- مطابق بندهای الف و ب و ج ماده ۲۳ قانون صدور چک، در متن چک:
- پرداخت منوط به شرط خاصی نشده باشد،
- قید نشده باشد که چک بابت تضمین معامله یا تعهد صادر شده،
- گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت (سرقت، کلاهبرداری، مفقودی و… طبق ماده ۱۴) صادر نشده باشد.
- پرداخت منوط به شرط خاصی نشده باشد،
- دارنده، همان دارنده قانونی موضوع ماده ۲ باشد (کسی که چک در وجه او صادر شده یا به نام او ظهرنویسی شده یا قائم‌مقام قانونی اوست)؛ منتقل‌الیهی که بعد از صدور گواهی عدم پرداخت چک را گرفته، دیگر نمی‌تواند از مسیر اجراییه استفاده کند و باید دادخواست مطالبه وجه بدهد.
اگر هر کدام از این شروط مخدوش باشد (مثلاً چک بابت ضمانت باشد یا گواهی عدم پرداخت به علت دستور عدم پرداخت صادر شده باشد)، شرایط صدور اجراییه چک قانون جدید فراهم نیست و معمولاً باید از مسیر دعوای مطالبه وجه استفاده شود.
مراحل درخواست اجراییه چک‌های جدید (صیادی)
برای اقدام عملی، مسیر کلی صدور اجراییه چک صیادی چنین است:
- دریافت گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری
پس از برگشت خوردن چک، بانک مکلف است در سامانه یکپارچه بانک مرکزی عدم پرداخت را ثبت کند و گواهینامه‌ای حاوی مشخصات چک، مشخصات صادرکننده و کد رهگیری به دارنده تحویل دهد؛ بدون این کد، مراجع قضایی و ثبتی به گواهی ترتیب اثر نمی‌دهند. - انتخاب مرجع اجرا: دادگاه یا اجرای ثبت
- از مسیر دادگاه عمومی حقوقی می‌توانید طبق ماده ۲۳ درخواست صدور اجراییه قضایی بدهید.
- از مسیر اجرای ثبت (بر اساس ماده ۲) می‌توان علیه صادرکننده، با تحویل اصل چک و گواهی عدم پرداخت، اجراییه ثبتی گرفت.
- از مسیر دادگاه عمومی حقوقی می‌توانید طبق ماده ۲۳ درخواست صدور اجراییه قضایی بدهید.
- ثبت درخواست اجراییه
برای اجراییه قضایی، درخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه صالح (معمولاً دادگاه محل اقامت صادرکننده، محل شعبه بانک محال‌علیه یا محل صدور چک) ارسال می‌شود. - صدور و ابلاغ اجراییه و مهلت ۱۰ روزه
با احراز شرایط ماده ۲۳، دادگاه بدون رسیدگی مفصل به ماهیت، اجراییه صادر می‌کند. از زمان ابلاغ، معمولاً ۱۰ روز به صادرکننده فرصت داده می‌شود تا مبلغ را بپردازد یا ترتیبی برای آن بدهد؛ در غیر این صورت، مطابق قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی می‌توان سراغ توقیف اموال، ممنوع‌الخروجی و در نهایت تقاضای جلب رفت.
مقایسه دو مسیر اجراییه چک صیادی
در انتخاب مسیر مناسب برای اجراییه چک های جدید، آشنایی با تفاوت‌ها کمک می‌کند استراتژی درستی بچینید:
| مرجع اجرا | مهم‌ترین مزیت برای دارنده چک صیادی | مهم‌ترین محدودیت / نکته |
| دادگاه (ماده ۲۳) | امکان توقیف طیف وسیع‌تری از اموال و ارتباط مستقیم با محکومیت مالی | فقط مبلغ اصل چک و هزینه دادرسی و حق‌الوکاله؛ خسارت تأخیر تأدیه جداگانه باید مطالبه شود. |
| اجرای ثبت (ماده ۲) | تشریفات ساده‌تر در برخی شهرها و اتکا به لازم‌الاجرا بودن چک | فقط علیه صادرکننده، نیاز به معرفی اموال و پرداخت نیم‌عشر اجرایی دارد. |
| هر دو مرجع | سرعت بالاتر نسبت به طرح دعوای کامل مطالبه وجه | در صورت عدم شناسایی مال، ناچاراً باید سراغ دعوای دیگر (مثلاً اعسار، مطالبه خسارت و…) رفت. |
جمع‌بندی و مشاوره با وکیلینو
در قانون جدید، اجراییه چک صیادی یکی از سریع‌ترین راه‌ها برای فشار قانونی بر صادرکننده چک است؛ اما فقط زمانی جواب می‌دهد که شرایط ماده ۲۳ و مقررات چک‌های صیادی ـ از جمله صیادی بودن چک، گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری و تضمینی نبودن چک ـ دقیقاً رعایت شده باشد. انتخاب بین دادگاه و اجرای ثبت، زمان اقدام و نحوه هم‌زمان کردن مطالبه خسارت، همگی تصمیم‌هایی هستند که روی نتیجه‌ی پرونده شما اثر جدی دارند.
اگر چک صیادی شما برگشت خورده و نمی‌دانید آیا امکان دریافت اجراییه دارید یا نه، مشاوره با وکیل چک می‌تواند ریسک اشتباه را کم کند و مسیر درستی برای اقدام انتخاب شود. در وکیلینو می‌توانید با ثبت درخواست مشاوره یا انتخاب وکیل، پرونده اجراییه چک‌تان را به‌صورت هدفمند و مستند به قانون پیگیری کنید.
