در چه صورت مرد میتواند مهریه ندهد؟ این پرسشی است که در محیط حقوقی و خانواده بسیار مطرح می‌شود. مهریه، به عنوان یکی از حقوق مالی زن در حقوق ایران، از زمان انعقاد عقد نکاح بر عهده مرد قرار می‌گیرد. بنابراین، اصل کلی در قانون این است که مهریه را باید پرداخت کرد. بااین‌حال، شرایطی وجود دارد که ممکن است مهریه کامل یا بخشی از آن به زن تعلق نگیرد یا اصولاً تکلیف به پرداخت مهریه از بین برود. در این مقاله جامع و حرفه‌ای، به بررسی موارد و شرایطی می‌پردازیم که امکان دارد مرد به‌صورت کلی یا جزئی از پرداخت مهریه رهایی یابد. همچنین، به پرسش‌های مهمی نظیر آیا مرد میتواند مهریه بدهد ولی طلاق ندهد و آیا مرد میتواند مهریه ندهد پاسخ داده خواهد شد.
ماهیت مهریه و اهمیت آن در حقوق خانواده
مهریه یکی از ارکان اصلی ازدواج در نظام حقوقی ایران است و از لحظه عقد نکاح بر عهده مرد قرار می‌گیرد. فلسفه مهریه در فقه اسلامی ایجاد پشتوانه مالی برای زن است؛ اما در عمل به شکل‌های مختلفی (سکه طلا، وجه نقد، ملک و غیره) تعیین می‌شود. در اکثر مواقع، مرد موظف به پرداخت مهریه می‌باشد و حتی بعد از طلاق نیز زن میتواند مهریه را مطالبه کند. بااین‌حال، شرایط خاصی نیز وجود دارد که بر اساس آن‌ها مرد میتواند مهریه را نپردازد یا مجبور نباشد مبلغی را به‌عنوان مهریه بپردازد.
شرایط کلی برای عدم پرداخت مهریه
- عدم تعیین مهریه در زمان عقد و فسخ نکاح قبل از نزدیکی: اگر مهریه در عقد به طور صریح تعیین نشده باشد و پیش از نزدیکی، نکاح به دلایل قانونی فسخ گردد (مثلاً وجود عیب خاص در زن که موجب خیار فسخ مرد می‌شود)، زن مستحق مهریه نخواهد بود.
- فسخ نکاح به دلایلی خاص: اگر فسخ نکاح به دلیل تدلیس یا عیوب زن باشد و نزدیکی هم صورت نگرفته باشد، مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد.
- اثبات باطل بودن عقد: در صورت اثبات بطلان عقد نکاح، مهریه نیز از بین می‌رود (مگر در مواردی مثل “شبهه”، که قانون برای زن حق دریافت مهرالمثل قائل است).
- ابراء یا بخشش مهریه توسط زن: زن میتواند با اراده خود مهریه‌اش را ببخشد (بذل یا ابراء). در این حالت، مرد از پرداخت معاف می‌شود.
تأثیر فسخ نکاح و عدم نزدیکی بر مهریه
فسخ نکاح
فسخ نکاح به دلایلی خاص مانند عیوب جسمی یا روانی میتواند مهریه را از میان بردارد، آن‌هم در صورتی که پیش از نزدیکی باشد. اگر نزدیکی صورت گرفته باشد، زن در مواردی ممکن است مستحق مهرالمتعه یا حتی کل مهریه شود.
عدم نزدیکی
اگر زن و شوهر قبل از طلاق نزدیکی نداشته باشند، زن مستحق نصف مهریه است (در طلاق)؛ اما در فسخ نکاح، ممکن است حق مهریه به‌کلی از بین برود یا تنها نصف مستحق باشد، بسته به شرایط فسخ.
ناشزه بودن زن و تأثیر آن بر مهریه
ناشزه به زنی گفته می‌شود که بدون دلیل قانونی از تمکین شوهر و انجام وظایف زناشویی خودداری می‌کند. برخلاف تصور رایج، ناشزه‌بودن زن حق مهریه را از وی سلب نمی‌کند. ناشزه‌بودن زن تنها بر حق نفقه تأثیر می‌گذارد. بنابراین اگر زن ناشزه باشد، مرد نمی‌تواند از این راه مهریه را نپردازد. حق مهریه علی‌الاصول همچنان به‌قوت خود باقی خواهد بود.
کدام موارد به طور کامل مهریه را از بین می‌برد؟
- بطلان یا عدم تحقق عقد: اگر عقد نکاح باطل اعلام شود (مثلاً شناسایی رابطه خویشاوندی محرم نزدیک یا…) و نزدیکی رخ نداده باشد، مهریه‌ای در کار نیست.
- فسخ نکاح پیش از نزدیکی به دلیل عیب زن: همان‌گونه که اشاره شد.
- ابراء یا بذل مهریه: هنگامی که زن داوطلبانه در سندی رسمی مهریه خود را ببخشد، حقش از بین می‌رود.
ببخشش یا بذل مهریه از سوی زن
گاهی، زن به‌صورت کتبی و در حضور شاهدان یا از طریق سند محضری، مهریه‌اش را می‌بخشد. در چنین شرایطی، شوهر میتواند از پرداخت معاف شود، مگر اینکه زن اثبات کند این بخشش تحت اکراه یا شرایط غیرقانونی بوده است.
آیا مرد میتواند مهریه بدهد ولی طلاق ندهد؟
یکی از سوالات رایج این است: “ایا مرد میتواند مهریه بدهد ولی طلاق ندهد؟” پاسخ مثبت است. پرداخت مهریه یک دین مالی است که مرد به زن دارد و ارتباط مستقیمی با صدور حکم طلاق ندارد. مرد میتواند مهریه را قبل از طلاق پرداخت کند، یا حتی زن از طریق اجرای ثبت اموال مرد را توقیف کند؛ اما مرد نخواهد طلاق دهد. حق طلاق به صورت شرعی-قانونی در اختیار مرد است (مگر زن حق طلاق را گرفته باشد). بنابراین مرد میتواند مهریه را بپردازد اما همچنان به ادامه زندگی پافشاری کند. این مسئله گاه منجر به تضاد بین زن و شوهر می‌شود و نیاز به راهکار قانونی و مذاکره دارد.
نکاتی درمورد توافق در طلاق توافقی
در طلاق توافقی، زن ممکن است مهریه را بخشیده یا به شکل اقساطی تعیین کند. اگر توافقی بر این امر صورت بگیرد، دیگر مرد دینی در قبال زن ندارد یا دین او کاهش می‌یابد. اما اگر زن بعداً پشیمان شود و بخواهد مجدداً مهریه را مطالبه کند، معمولاً به‌سختی میتواند توافق قبلی را ابطال کند، مگر تحت شرایطی مانند تدلیس یا اکراه.
راهکارهای حقوقی برای اعسار از پرداخت مهریه
حتی در شرایطی که مرد باید مهریه را بپردازد، میتواند اگر استطاعت مالی نداشته باشد، دادخواست اعسار بدهد تا مهریه را به‌صورت اقساطی بپردازد. این فرایند به معنای سلب مهریه از زن نیست، بلکه صرفاً پرداخت را تسهیل و زمان‌بندی می‌کند. ازاین‌رو اعسار گزینه‌ای است که مردان می‌توانند به جای عدم پرداخت کامل، از آن استفاده کنند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در چه صورت مرد میتواند مهریه ندهد؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که طبق قانون، مهریه دینی قطعی و غیرقابل انکار است، و جز در شرایط استثنایی مانند:
- اثبات بطلان عقد پیش از نزدیکی
- فسخ نکاح به دلیل عیوب زن و قبل از نزدیکی
- ابراء یا بذل مهریه از سوی زن
- عدم تعیین مهریه و وقوع فسخ نکاح
- موارد خاص دیگر با تشخیص دادگاه
مهریه از بین نمی‌رود. ناشزه‌بودن زن یا مشکلات اخلاقی او به تنهایی باعث لغو مهریه نمی‌شود. همچنین پرداخت مهریه هم به معنای اجبار مرد به طلاق دادن زن نیست؛ این دو موضوع جدای از یکدیگر بررسی می‌شوند.
به کمک وکیل طلاق راهکارهای قانونی مختلفی مثل اعسار و تقسیط وجود دارد تا مردان بتوانند از حبس یا فشار مالی ناگهانی رهایی یابند، اما اگر درصدد هستید به طور کامل از پرداخت مهریه رها شوید، باید یکی از استثنائاتی که ذکر شد (یا توافق زن برای بخشش مهریه) را اثبات نمایید. در غیاب این موارد، حق زن برای گرفتن مهریه پابر جاست و هیچ قانونی حق او را به طور کامل سلب نمی‌کند.
برای دریافت مشاوره تخصصی و بررسی دقیق شرایط حقوقی خود، همین حالا فرم مشاوره را در وب‌سایت وکیلینو تکمیل کنید تا وکلای مجرب ما در کوتاه‌ترین زمان با شما تماس بگیرند و بهترین راهکارهای قانونی را در اختیارتان قرار دهند.
