تعریف و اهمیت قراردادنویسی
قراردادنویسی فرآیندی است که طی آن، اراده‌ی دو یا چند طرف در قالب اسناد مکتوب یا الکترونیکی تثبیت می‌شود تا حقوق و تعهدات هر طرف در قبال دیگری مشخص شود. اهمیت قراردادنویسی در روابط حقوقی و تجاری به اندازه‌ای است که می‌توان گفت قرارداد، هسته‌ی اصلی هر توافق و معامله‌ای به شمار می‌رود. هرگونه کاستی در این فرآیند باعث می‌شود متن نهایی قرارداد مبهم یا ناقص باشد و در نتیجه، در آینده زمینه‌های بروز اختلاف و دعوا فراهم شود.
- تضمین حقوق طرفین: وقتی از یک وکیل متخصص در امور قرارداد ها برای قراردادنویسی استفاده می‌کنید، او با به کارگیری دانش حقوقی خود، شروطی را در قرارداد می‌گنجاند که حقوق شما را در برابر طرف دیگر حفظ کند. به همین دلیل، نوشتن قرارداد به شکلی اصولی، از حقوق و منافع شما دفاع می‌کند.
- جلوگیری از اختلافات آینده: اگر مفاد قرارداد روشن، دقیق و بدون ابهام باشد، احتمال سوءتفاهم میان طرفین به حداقل می‌رسد. قراردادنویسی دقیق، از تفسیرهای یک جانبه جلوگیری می‌کند و مانع شکل‌گیری کدورت یا دعوای حقوقی در آینده می‌شود.
- مشخص کردن تعهدات و ضمانت اجرا: با کمک قراردادنویسی منسجم، تمام وظایف و تعهدات طرفین به وضوح مشخص می‌شود و اگر یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نکند، ضمانت اجراهای مشخصی در متن قرارداد برای آن پیش‌بینی می‌شود.
- سهولت در پیگیری حقوقی: در صورت بروز اختلاف و ارجاع به مراجع قضایی، متن قرارداد اولین و مهم‌ترین سندی است که مورد استناد قرار می‌گیرد. هرچه این متن دقیق‌تر و کامل‌تر باشد، پیگیری حقوقی هم با سهولت بیشتری انجام می‌شود.
- جلب اعتماد طرفین: انعقاد یک قرارداد جامع و کامل نشانه‌ی حرفه‌ای بودن طرفین است. افراد یا شرکت‌هایی که برای قراردادنویسی از یک وکیل قرارداد یا مشاوران حقوقی استفاده می‌کنند، معمولاً نشان می‌دهند که برای حقوق و تعهدات خود و طرف مقابل ارزش قائلند و تمایل دارند همه چیز شفاف و قانونی باشد.
با درک اهمیت قراردادنویسی، مشخص می‌شود که این کار صرفاً یک اقدام صوری و اداری نیست؛ بلکه ابزاری مؤثر برای ایجاد، حفظ و تضمین حقوق و منافع در تعاملات مختلف است. اگرچه در برخی مواقع، افراد ممکن است خودشان اقدام به نوشتن قرارداد کنند، اما توصیه‌ی همیشگی متخصصان این است که با یک وکیل برای تنظیم قرارداد یا حداقل با مشاوره‌ی یک حقوقدان آشنا به موضوع پیش بروند. عدم توجه به جزئیات قانونی می‌تواند ضررهای جبران‌ناپذیری را به بار آورد.
برای مثال، در مورد قراردادهای کاری، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها تعیین دقیق وظایف کارگر و کارفرما، حقوق و مزایا و همچنین شرایط فسخ قرارداد است. اگر این موارد در متن قرارداد به‌صورت دقیق گنجانده نشده باشد، ممکن است کارگر از حقوق خود محروم شود یا کارفرما با عواقب حقوقی ناگواری مواجه گردد. اما اگر قراردادنویسی با دقت صورت گیرد، این خطرات و چالش‌ها به حداقل می‌رسد.
در دنیای پررقابت امروز، هر لحظه امکان تغییر در مقررات یا شرایط بازار وجود دارد. قراردادنویسی منعطف به شما اجازه می‌دهد که در صورت تغییر شرایط، به‌راحتی در متن قرارداد اصلاحاتی را اعمال کنید، بدون اینکه کل توافق به خطر بیفتد. در این راستا، داشتن دانش کافی درباره اصول قرارداد نویسی بسیار حیاتی است؛ چراکه بدون آگاهی از قواعد حقوقی، ممکن است در تنظیم و تغییر قرارداد دچار خطاهای جدی شوید. از سویی، یک وکیل متخصص در امور قرارداد ها همیشه اطلاعات خود را به‌روز نگه می‌دارد و از این رو می‌تواند همراهی مطمئن در مسیر قراردادنویسی برای شما باشد.
اصول پایه در قراردادنویسی
همان‌طور که در مقدمه اشاره کردیم، قراردادنویسی فرآیندی فراتر از یک اقدام ساده‌ی مکتوب کردن توافقات است. برای آنکه یک قرارداد دارای قدرت اجرایی و قانونی کافی باشد، لازم است اصول خاصی در آن رعایت شود. در این بخش، به مهم‌ترین اصول قراردادنویسی اشاره می‌کنیم:
اهلیت طرفین:
اولین اصل در قراردادنویسی، توجه به اهلیت طرفین قرارداد است. در حقوق ایران، اهلیت به معنای داشتن سن قانونی، سلامت عقلی و نداشتن موانع حقوقی دیگر است که باعث می‌شود فرد بتواند به صورت قانونی در معاملات شرکت کند. اگر یکی از طرفین فاقد اهلیت باشد، قرارداد او می‌تواند باطل یا غیرنافذ اعلام شود. به همین دلیل، پیش از نوشتن قرارداد، باید از وضعیت اهلیت طرفین اطمینان حاصل کنید.
قصد و رضایت طرفین:
هر دو طرف باید با اراده‌ی آزاد وارد قرارداد شوند. چنانچه مشخص شود یکی از طرفین تحت فشار، اکراه یا اجبار وارد معامله شده است، قرارداد فاقد اعتبار خواهد بود. در هنگام قراردادنویسی، برای پیشگیری از چنین مشکلی، باید روند مذاکره و توافق‌گیری شفاف باشد و رضایت هر دو طرف قید شود.
معین بودن موضوع و محل قرارداد:
موضوع قرارداد باید دقیقاً مشخص شود؛ به‌عنوان مثال، در قرارداد اجاره، باید دقیقاً ملک مورد نظر، مدت اجاره و مبلغ اجاره‌بها مشخص باشد. یا در قراردادهای فروش، نوع کالا، مقدار و قیمت آن باید واضح باشد. مبهم بودن موضوع، احتمال بروز اختلاف را افزایش می‌دهد.
مشروعیت جهت معامله:
جهت قرارداد نباید مخالف قانون یا اخلاق حسنه باشد. اگر اهدافی که در قرارداد دنبال می‌شود، بر خلاف نظم عمومی یا اخلاق جامعه باشد، قرارداد از ابتدا فاقد ارزش خواهد بود. این اصل در قراردادنویسی بسیار اهمیت دارد؛ زیرا برخی تصور می‌کنند هر توافقی با امضای طرفین الزام‌آور است، حال آنکه مشروعیت جهت معامله نیز ضروری است.
رعایت شکل و تشریفات قانونی:
برای برخی از قراردادها، قانون تشریفات خاصی تعیین کرده است. مثلاً در قراردادهای املاک، لازم است قرارداد در دفاتر رسمی ثبت شود. یا در برخی موارد، حضور شاهد یا تنظیم قرارداد در قالب سند رسمی الزامی است. در نتیجه، اگر قراردادنویسی با رعایت این تشریفات صورت نگیرد، ممکن است قرارداد وجهه قانونی نداشته باشد.
دقت در نگارش و وضوح مفاد:
یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های قراردادنویسی، انتخاب درست عبارات و اصطلاحات حقوقی است. متن قرارداد باید تا حد امکان خالی از ابهام، تناقض و کلی‌گویی باشد. در صورت امکان، حتماً از واژگان دقیق و شناخته‌شده‌ی حقوقی استفاده کنید و اگر مفهومی تخصصی وجود دارد، تعریف آن در متن قرارداد ارائه شود.
پیش‌بینی شرایط فورس ماژور:
گاه شرایطی پیش می‌آید که خارج از کنترل طرفین است، مانند بلایای طبیعی یا تغییرات ناگهانی در مقررات دولتی. در این صورت، اگر مفاد قرارداد درباره این شرایط ساکت باشد، احتمال بروز اختلاف زیاد است. در یک قراردادنویسی اصولی، همواره بندی را به شرایط فورس ماژور اختصاص می‌دهند تا تکلیف طرفین در صورت وقوع حوادث غیرمترقبه مشخص شود.
تعیین روش حل اختلاف:
همه‌ی قراردادها، حتی اگر با همکاری یک وکیل قرارداد تنظیم شوند، ممکن است در عمل با اختلاف مواجه شوند. پیش‌بینی روش حل اختلاف (مانند داوری، میانجی‌گری یا مراجعه به دادگاه صالح) و تعیین مرجع صالح، بخش مهمی از اصول قرارداد نویسی به شمار می‌رود.
تناسب تعهدات با حقوق:
در متن قرارداد، باید میان حقوقی که برای هر طرف تعریف می‌شود و تعهداتی که بر عهده‌ی آن طرف قرار می‌گیرد، تناسب باشد. اگر این تناسب مختل شود، اصول حقوقی مرتبط با عدالت معاوضی زیر سؤال می‌رود و می‌تواند زمینه‌ساز فسخ یا بطلان قرارداد باشد.
علاوه بر این اصول کلی، هر قرارداد با توجه به موضوع خاص خود ممکن است نیازمند شروط و مقررات اختصاصی باشد. مثلاً در قراردادهای پروژه‌های عمرانی، بندهای مربوط به زمان‌بندی انجام کار، مسئولیت حوادث ناشی از کارگاه ساختمانی، بیمه‌ی کارگران و موارد مشابه باید به‌طور دقیقی درج شود. در قراردادهای فناوری اطلاعات، علاوه بر موارد کلی، نکاتی مثل مالکیت فکری، حریم خصوصی کاربران و امنیت داده‌ها باید مورد توجه قرار گیرد. در همه‌ی این موارد، مشورت با یک وکیل متخصص در امور قرارداد ها یا استفاده از مشاوره حقوقی قراردادها می‌تواند راهگشا باشد. به‌ویژه اگر قرارداد شما پیچیدگی‌های فنی و حقوقی داشته باشد، حتماً قبل از امضا، نظر کارشناس حقوقی را جویا شوید تا با خیال آسوده گام بردارید.
