بسیاری از افراد تصور می‌کنند با روی کار آمدن چک‌های صیادی (بنفش) و تغییرات گسترده قانون صدور چک، اسناد تجاری قدیمی‌تر اعتبار خود را از دست داده‌اند یا وصول آن‌ها بسیار دشوار شده است. اما واقعیت این است که اجراییه چک های قدیمی همچنان یکی از دغدغه‌های اصلی مراجعین ما در وکیلینو است و قانون‌گذار راهکارهای مشخصی را برای این دسته از چک‌ها در نظر گرفته است. اگر شما هم دارنده چکی هستید که متعلق به دسته چک‌های نسل قبل (چک‌های کرمی یا طرح قدیم) است، لازم نیست نگران بی‌ارزش شدن آن باشید.
وضعیت حقوقی چک‌های قدیمی در قانون جدید
اولین سوالی که باید به آن پاسخ دهیم این است که آیا قانون جدید صدور چک (مصوب ۱۳۹۷) شامل چک‌های قدیمی هم می‌شود؟ پاسخ مثبت است، اما با شرایط خاص. بر اساس ماده ۲۳ قانون اصلاح قانون صدور چک، امکان صدور اجراییه مستقیم از طریق دادگاه برای چک‌ها فراهم شده است. نکته بسیار مهم اینجاست که این ماده قانونی صرفاً مختص چک‌های صیادی جدید نیست.
اگر شما دارنده یک چک قدیمی هستید، همچنان می‌توانید از مزایای صدور اجراییه مستقیم بهره‌مند شوید، مشروط بر اینکه گواهینامه عدم پرداخت شما دارای «کد رهگیری» باشد. در واقع، بانک‌ها موظف هستند حتی برای اجراییه چک های قدیمی نیز گواهینامه عدم پرداختی صادر کنند که در سامانه بانک مرکزی ثبت شده و دارای کد رهگیری باشد. بدون این کد، دادگاه‌ها معمولاً درخواست صدور اجراییه مستقیم را نمی‌پذیرند و شما مجبور به طی کردن مسیر طولانی دادخواست حقوقی خواهید شد.
تفاوت مسیر وصول چک‌های صیادی و غیر صیادی
اصلی‌ترین تفاوت در فرآیند اجراییه چک غیر صیادی نسبت به چک‌های جدید، در مرحله «ثبت» است. چک‌های صیادی جدید برای معتبر بودن و قابلیت اجرایی داشتن، حتماً باید در سامانه صیاد ثبت شده باشند. اما چک‌های قدیمی نیازی به ثبت در سامانه صیاد توسط صادرکننده یا تایید توسط گیرنده ندارند. اعتبار این چک‌ها به همان لاشه کاغذی و امضای روی آن وابسته است.
برای وصول وجه این چک‌ها، شما دو مسیر اصلی پیش رو دارید:
- اقدام از طریق اجرای ثبت: اگر صادرکننده چک اموالی دارد که سند رسمی دارند (مانند ملک یا خودرو)، اقدام از طریق اداره اجرای ثبت یکی از سریع‌ترین روش‌هاست. در این روش نیازی به مراجعه به دادگاه نیست و با استناد به لاشه چک و گواهی عدم پرداخت، می‌توان اموال بدهکار را توقیف کرد.
- اقدام از طریق دادگاه (ماده ۲۳): اگر چک شما شرایط ماده ۲۳ (مانند مشروط نبودن) را داشته باشد، می‌توانید مستقیماً از دادگاه درخواست صدور اجراییه کنید. این روش بسیار سریع‌تر از دادخواست مطالبه وجه سنتی است.
شرایط لازم برای صدور اجراییه مستقیم
برای اینکه دادگاه بدون تشکیل جلسات دادرسی طولانی دستور به صدور اجراییه چک های قدیمی بدهد، چک شما باید طبق قانون دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی نشده باشد.
- در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
- گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری از بانک دریافت شده باشد.
اگر چک شما این شرایط را نداشته باشد (مثلاً در متن آن نوشته شده باشد “بابت ضمانت”)، متأسفانه نمی‌توانید از مسیر میان‌برِ اجراییه مستقیم استفاده کنید و باید دادخواست «مطالبه وجه چک» بدهید که پروسه‌ای زمان‌برتر است.
مقایسه فرآیند اجراییه در چک‌های قدیمی و جدید
برای درک بهتر تفاوت‌ها، جدول زیر را بر اساس تجربیات پرونده‌های وکیلینو آماده کرده‌ایم تا تفاوت‌های کلیدی را در یک نگاه ببینید:
| ویژگی | چک های قدیمی (غیر صیادی) | چک های جدید (صیادی بنفش) |
| نیاز به ثبت در سامانه | ندارد (اعتبار با لاشه چک است) | الزامی (بدون ثبت، چک سند تجاری نیست) |
| شرط صدور اجراییه | دریافت گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری | ثبت صحیح در سامانه + گواهی عدم پرداخت |
| مسیر اقدام قانونی | اجرای ثبت، دادگاه (ماده ۲۳) یا دادخواست حقوقی | عمدتاً دادگاه (ماده ۲۳) و اجرای ثبت |
نکات کلیدی درباره مرور زمان
یکی از چالش‌های اصلی در پرونده‌های اجراییه چک های قدیمی، بحث مرور زمان است. اگر چک شما بسیار قدیمی است، باید دقت کنید که آیا هنوز وصف تجاری دارد یا خیر. طبق قانون تجارت، اگر از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت ۵ سال گذشته باشد و هیچ اقدام قانونی انجام نداده باشید، ممکن است دیگر نتوانید از مزایای خاص قانون چک (مانند صدور اجراییه فوری) استفاده کنید.
در این حالت، چک تبدیل به یک سند عادی مدنی می‌شود و شما تنها می‌توانید به عنوان یک طلب معمولی (مانند یک رسید دستی) برای دریافت وجه آن اقدام کنید. بنابراین، توصیه اکید ما این است که اگر چک قدیمی در دست دارید، پیش از سپری شدن مواعد قانونی، نسبت به دریافت گواهی عدم پرداخت و ثبت دادخواست اقدام کنید.
جمع‌بندی و مشاوره با وکیلینو
در نهایت، باید گفت که اجراییه چک های قدیمی همچنان امکان‌پذیر است و دارندگان این چک‌ها می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌های ماده ۲۳ قانون صدور چک، در زمان کوتاهی به حق خود برسند. اما نکته کلیدی، تشخیص مسیر درست (اجرای ثبت یا دادگاه) و اطمینان از اعتبار کد رهگیری گواهی عدم پرداخت است. کوچک‌ترین اشتباه در انتخاب مسیر می‌تواند رسیدن به پولتان را ماه‌ها به تاخیر بیندازد.
ما در وکیلینو پیشنهاد می‌کنیم پیش از هر اقدامی، تصویر چک و مدارک خود را با یک وکیل امور چک بررسی کنید تا بهترین و کم‌هزینه‌ترین راهکار به شما پیشنهاد شود. همین حالا می‌توانید درخواست خود را در سامانه وکیلینو ثبت کنید تا وکلای متخصص ما راهنمای شما در وصول مطالباتتان باشند.
