وقتی چک برگشت می‌خورد، معمولاً سه گزینه پیش روی شماست: شکایت کیفری (در موارد محدود)، دادخواست مطالبه وجه و اجراییه چک. بسیاری از موکلان ما در وکیلینو به‌دنبال مسیری هستند که هم رسمی و مطمئن باشد و هم آن‌ها را درگیر یک دادرسی طولانی نکند.
قانون صدور چک بعد از اصلاحات سال ۱۳۹۷ این امکان را داده که در شرایطی مشخص، دارنده چک بدون طی تشریفات کامل دادرسی، مستقیماً درخواست صدور اجراییه کند و از واحد اجرای دادگاه یا اجرای ثبت بخواهد اموال صادرکننده را توقیف و وجه چک را وصول کند.
اجراییه چک چیست و چه مزیتی دارد؟
اجراییه چک یک دستور رسمی است که از سوی دادگاه یا اداره ثبت صادر می‌شود و به اجرای احکام یا اجرای ثبت اجازه می‌دهد بدون صدور حکم قطعی قبلی، برای توقیف اموال، انسداد حساب‌ها یا بازداشت (در چارچوب قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی) اقدام کند.
تفاوت اصلی با تنظیم دادخواست عادی این است که در اجراییه چک، قاضی وارد رسیدگی ماهوی مفصل نمی‌شود؛ بلکه فقط بررسی می‌کند که شرایط شکلی و قانونی ماده ۲۳ قانون صدور چک و مقررات ثبت وجود دارد یا نه. اگر این شرایط فراهم باشد، اجراییه صادر می‌شود و بدهکار اگر دفاعی داشته باشد باید در قالب اعتراض به عملیات اجرایی یا طرح دعوا اقدام کند، نه اینکه اصل اجراییه را متوقف کند.
شرایط قانونی صدور اجراییه چک (ماده ۲۳ قانون صدور چک)
مبنای اصلی صدور اجراییه چک از دادگاه، ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷) است. این ماده می‌گوید: «دارنده چک می‌تواند با ارائه گواهینامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح صدور اجرائیه را درخواست نماید».
مهم‌ترین شرایط این اجراییه به‌طور خلاصه عبارت‌اند از:
- چک باید برای پرداخت در موعد، به بانک ارائه شده و گواهینامه عدم پرداخت دارای کد رهگیری صادر شده باشد.
- در متن چک نباید قید شده باشد که «بابت تضمین» یا «بابت ضمانت» صادر شده است. (بند «ب» ماده ۲۳)
- در متن چک نباید شرطی برای وصول وجه درج شده باشد؛ مثلاً مشروط به انجام معامله‌ای دیگر. (بند «الف» ماده ۲۳)
- گواهی عدم پرداخت نباید به دلیل دستور عدم پرداخت موضوع ماده ۱۴ (مثل سرقت، مفقودی، جعل و…)، صادر شده باشد.
- دارنده چک باید همان کسی باشد که قانوناً دارنده محسوب می‌شود؛ یعنی کسی که چک در وجه او صادر شده، به نام او ظهرنویسی شده یا حامل چک در چک‌های در وجه حامل است. شخصی که بعد از صدور گواهی عدم پرداخت چک را می‌خرد، برای اجراییه مستقیم دارنده محسوب نمی‌شود.
اگر هر کدام از این شروط نقض شود، احتمالاً دادگاه درخواست اجراییه را رد می‌کند و شما باید از مسیر دادخواست مطالبه وجه چک وارد شوید.
راه‌های درخواست صدور اجراییه چک
در عمل، دو مسیر اصلی برای استفاده از نهاد اجراییه چک وجود دارد؛ انتخاب بین این دو، یک تصمیم حقوقی مهم است که معمولاً بهتر است با مشورت وکیل انجام شود.
اجراییه چک از طریق اجرای ثبت اسناد
چک طبق قانون، در حکم «سند لازم‌الاجرا» است و دارنده می‌تواند با ارائه اصل چک و گواهی‌های بانکی مربوط، از واحد اجرای ثبت اسناد، تقاضای اجرا کند.
در این روش:
- شما به اداره ثبت (یا دفتر اسناد رسمی صالح) مراجعه می‌کنید و تقاضای صدور اجراییه نسبت به صادرکننده چک را مطرح می‌کنید.
- پس از صدور اجراییه، به بدهکار ابلاغ می‌شود و در صورت عدم پرداخت، اجرای ثبت می‌تواند اموال او را توقیف و در نهایت از محل فروش اموال، مبلغ چک را پرداخت کند.
این مسیر معمولاً از نظر تشریفات سریع است، اما هزینه نیم‌عشر اجرایی (حدود ۵ درصد خواسته) و برخی محدودیت‌های اجرایی ثبت باید از ابتدا در نظر گرفته شود.
اجراییه مستقیم چک از دادگاه (ماده ۲۳)
اجراییه مستقیم چک از دادگاه، همان مسیری است که ماده ۲۳ قانون صدور چک پیش‌بینی کرده است. در این روش، شما از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، با پیوست کردن گواهی عدم پرداخت و تصویر چک، دادخواست «صدور اجراییه» ثبت می‌کنید.
چند نکته مهم:
- اجراییه مستقیم فقط علیه صادرکننده چک صادر می‌شود و شامل ضامن نیست؛ برای آن‌ها باید دعوای جداگانه مطرح شود.
- در این مسیر، فقط مبلغ اصلی چک موضوع اجراییه است و خسارت تأخیر تأدیه یا سایر خسارات باید با دادخواست مستقل مطالبه شود.
- مزیت اصلی این روش، سرعت و امکان اعمال ضمانت اجراهای قوی‌تر (مانند بازداشت در چهارچوب قانون محکومیت‌های مالی) پس از عدم شناسایی اموال یا عدم پرداخت است.
مقایسه کوتاه روش‌های اقدام روی چک
| روش اقدام | مزیت برجسته | محدودیت مهم |
| اجراییه از طریق اجرای ثبت | تشریفات سریع اداری و عدم نیاز به رسیدگی ماهوی گسترده | پرداخت نیم‌عشر اجرایی و الزام به معرفی مال در مهلت مشخص، و محدودیت نسبت به ضامن و ظهرنویس |
| اجراییه مستقیم چک از دادگاه | سرعت بالا در صدور اجراییه و امکان استفاده از ضمانت اجراهای قضایی | فقط علیه صادرکننده و صرفاً برای مبلغ اصلی چک قابل اعمال است |
| دادخواست مطالبه وجه چک | امکان مطالبه خسارت تأخیر، هزینه‌ها و طرح دعوا علیه ضامن و ظهرنویس | دادرسی طولانی‌تر و نیاز به طی تمام مراحل رسیدگی و تجدیدنظر |
اشتباهات رایج در درخواست اجراییه چک
در وکیلینو زیاد دیده‌ایم که دارنده چک، صرفاً به این دلیل که واژه «اجراییه» را شنیده، بدون بررسی جزئیات، درخواست خود را ثبت می‌کند و بعد از رد شدن، زمان و هزینه از دست می‌دهد.
چند خطای تکراری:
- نوشتن عباراتی مثل «بابت ضمانت قرارداد…» روی چک و سپس تلاش برای اجراییه چک؛ در حالی که ماده ۲۳ صراحتاً چک‌های تضمینی را از شمول اجراییه خارج کرده است.
- اتکا به گواهی عدم پرداختی که به دلیل دستور عدم پرداخت (سرقت، مفقودی، جعل و…) صادر شده؛ در این موارد باید از مسیر دعوا استفاده شود، نه اجراییه مستقیم.
- انتقال چک به شخص ثالث بعد از صدور گواهی عدم پرداخت و تصور اینکه منتقل‌الیه هم می‌تواند اجراییه مستقیم بگیرد؛ در حالی که قانون، چنین شخصی را دارنده موضوع ماده ۲۳ نمی‌شناسد.
- ثبت نکردن چک در سامانه صیاد و سپس تلاش برای صدور اجراییه مستقیم چک صیادی؛ در حالی که بخشی از حمایت‌های قانون جدید مشروط به ثبت صحیح چک در سامانه است.
جمع‌بندی و مشاوره با وکیلینو
اگر چک شما برگشت خورده، انتخاب بین اجراییه چک از طریق ثبت، اجراییه مستقیم دادگاه و دعوای مطالبه وجه یک انتخاب صرفاً شکلی نیست؛ این تصمیم روی سرعت وصول طلب، میزان هزینه‌ها، امکان بازداشت بدهکار و حتی شانس موفقیت شما اثر می‌گذارد.
وکلای تخصصی چک در وکیلینو می‌توانند با بررسی متن چک، گواهی عدم پرداخت، وضعیت ثبت در سامانه صیاد و اموال احتمالی بدهکار، به شما بگویند کدام مسیر برای شما منطقی‌تر است و متن دادخواست یا تقاضای صدور اجراییه را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که ریسک رد شدن یا طولانی شدن روند کمتر شود. اگر در مورد اجراییه چک مردد هستید، می‌توانید درخواست مشاوره یا همراهی وکیل را در وکیلینو ثبت کنید تا پرونده‌تان با دقت و بر اساس آخرین مقررات بررسی شود.
